In onze nieuwe ‘Vraag maar raak’- rubriek behandelen we regelmatig een aantal veelgestelde vragen die bij Stichting Borderline binnenkomen. Deze keer gaan de landelijke coördinator van de Stichting, Karlijn Smits, oud-bestuurslid Tom en vrijwilligster Amber dieper in op de volgende vragen rondom het onderwerp crisis.
Vragen van lotgenoten:
Hoe voorkom ik een crisis?
Karlijn: ‘Het belangrijkste is daarin, denk ik, jezelf serieus te nemen. De neiging is soms om bij de eerste tekenen toch door te gaan en geen gas terug te nemen of beter voor jezelf te zorgen. Voor mij is het heel belangrijk om, als ik merk dat ik bijvoorbeeld heel snel geïrriteerd ben of heel moe, al maatregelen te nemen in het meer rust nemen en ruimte voor mezelf creëren. Bij mij zijn het sneller oplopen van emoties en oververmoeid de eerste tekenen en daar reageer ik meteen op door meer prikkelarme momenten, zoals meer slapen, goed eten en me uitspreken naar mensen die ik vertrouw et cetera. En daarmee voorkom ik over het algemeen dat het echt uit de hand loopt.’
Tom: ‘Eigenlijk zou ik het niet weten. Probeer triggers te vermijden en zoek eventueel contact. Soms kunnen mensen er baat bij hebben om zich te focussen op hun ademhaling in het hier en nu, dus eigenlijk het oog van de orkaan opzoeken in plaats van tegen de orkaan vechten.’
Amber: ‘Op het moment dat het mis dreigt te gaan, rust nemen! Afspraken afzeggen en een dagje thuis tot rust komen. Als het echt niet meer gaat, ontspannende medicatie.’
Hebben andere mensen zonder diagnose geen last van crises?
Karlijn: ‘Over het algemeen niet in dezelfde mate. Mensen met de borderline persoonlijkheidsstoornis ervaren dingen heel sterk en het duurt langer voordat emoties weer gezakt zijn. Een crisis is eigenlijk voor mij een set emoties en gevoelens die niet meer te hanteren zijn. Over het algemeen is het dus gelinkt aan de intensiteit van gevoelens en emoties die wij veel heftiger en langer ervaren.’
Tom: ‘Iedereen kan in een crisis raken. Het is gewoon een situatie van (tijdelijk) de grip verliezen.’
Amber: ‘Ik weet dat andere mensen ook last hebben van heftige emoties. Iemand zonder diagnose gaat over het algemeen rustiger met heftige situaties om, waardoor een crisis niet zo intens wordt ervaren als bij iemand met een diagnose.’
Hoe kan ik een crisis op vakantie voorkomen? En waarom is vakantie vaak juist een trigger voor een crisis?
Karlijn: ‘Op vakantie geldt eigenlijk hetzelfde als in het dagelijks leven. Zoveel mogelijk bewust zijn, goed voor jezelf zorgen en jezelf serieus nemen. Een nieuwe omgeving en uit je dagelijkse routine zijn kunnen aanleiding zijn tot het uit de hand lopen van gevoelens en emoties. Ik denk dat het belangrijk is het goed voor jezelf voor te bereiden, goede afspraken te maken met mensen die mee gaan en genoeg ruimte en rust voor jezelf creëren. En wederom bij de eerste tekenen al maatregelen nemen in plaats van “door te zetten”, dat werkt vaak averechts op de lange termijn.’
Tom: ‘Ik kan me voorstellen dat mensen op vakantie in crisis raken omdat ze zich onveilig voelen in een prikkelvolle omgeving. Dan zou je dus voor veiligheid moeten zorgen door met vrienden op vakantie te gaan en rust op te zoeken.’
Amber: ‘Een crisis op vakantie is te voorkomen door de vakantie rustig voor te bereiden en thuis alles zoveel mogelijk georganiseerd achter te laten. Een jetlag heeft een negatief effect, stress ook. Accepteren dat dingen op je vakantie anders kunnen lopen dan je dacht, helpt. Vakantie is vaak juist een trigger omdat daar dingen anders gaan dan je thuis gewend bent.’
Ik heb een aantal heftige situaties meegemaakt, met zelfs een opname tot gevolg. Wordt het ooit beter?
Karlijn: ‘Het kan zeker weten beter worden! Een opname zegt niets over het perspectief van de rest van je leven. Een crisis kan heel heftig zijn en toch kun je daar weer heel goed uit komen. Het belangrijkste is te leren herkennen wat er in je gebeurt en de reden dat het gebeurt. Met goede behandeling, tijd, goede zelfzorg, eerlijkheid naar behandelaars en je omgeving en soms medicatie kun je uiteindelijk absoluut een fijn en goed leven hebben als je borderline hebt!’
Tom: ‘Het kan altijd beter worden als je jezelf volledig accepteert zoals je op dit moment bent.’
Amber: ‘Er is kans dat je beter leert om te gaan met heftige situaties en dat je een heftige crisis, zoals een opname, leert te voorkomen.’
Vragen van naasten:
Wanneer is sprake van een crisis? Ik bedoel wanneer kan/mag hulpverlening ingrijpen?
Karlijn: ‘Een crisis is voor mij als iemand gedurende wat langere tijd, zeg meer dan een uur, absoluut niet tot zichzelf kan komen of enig perspectief kan zien. Dus niet tot bedaren te brengen is of een rustiger staat van zijn kan bereiken. Hulpverlening komt wat mij betreft in beeld op het moment dat de omgeving de persoon in crisis niet meer aankan en/of de persoon een gevaar voor zichzelf of anderen vormt.’
Tom: ‘Dat zijn twee totaal verschillende dingen. Een crisis is de grip verliezen. Als bedoeld wordt wanneer een hulpverlener tegen de wil van de persoon mag ingrijpen dan moet het gaan om een situatie van gevaar voor jezelf of anderen.’
Amber: ‘Dit is een moeilijke vraag die ik niet kan beantwoorden.’
Hoe kan ik het beste reageren op suïcidaal gedrag?
Karlijn: ‘Naar mijn gevoel door vooral vragen te stellen, niet te relativeren of oplossingen te bieden en zelf heel rustig te blijven. Op zo’n moment zit iemand totaal in het gevoel en kan dus niet goed nadenken over hoe het morgen zou kunnen zijn, wat eventuele oplossingen zijn et cetera. Het valideren van iemands gevoel en een begripvolle, liefdevolle houding zijn belangrijk op zo’n moment. Op een later moment kan er dan eventueel gerelativeerd worden of nagedacht worden over oplossingen. Op het moment zelf is het fijn als iemand de ruimte krijgt zijn gevoelens en gedachten open te uiten en daarin geaccepteerd te worden.’
Tom: ‘In ieder geval niet negeren als aandachttrekkerij, maar proberen contact te maken en begrip te tonen. Niet meteen met oplossingen komen.’
Amber: ‘Zelf reageer ik met een open houding op suïcidaal gedrag. Ik weet uit ervaring dat het helpt om degene de kans te bieden open te praten over zijn/haar gevoelens en dat een luisterend oor de spanning kan doen verminderen.’
Wat zijn triggers voor een crisis?
Karlijn: ‘Dat kan voor iedereen heel erg verschillend zijn. Bij mij heeft het vooral te maken met overprikkeling en te hoge belasting. Dat kan zijn door emoties die worden geraakt, slecht slapen, stress, conflicten et cetera.’
Tom: ‘Dat is volstrekt afhankelijk van de persoon. Het gaat waarschijnlijk om een teleurstelling of tegenslag op een punt dat voor die persoon belangrijk is. En dat maakt het dus uiterst persoonlijk.’
Amber: ‘Triggers zijn allerlei soorten heftige en ook minder heftige gebeurtenissen, alles wat een negatief gevoel oproept. Dit kan variëren van het stoten van je teen (fysieke pijn), tot een onverwachte rekening (boete) tot je eenzaam voelen of een overlijdensbericht van iemand.’
Is de crisis bij mijn partner met borderline mijn schuld? Hij/zij zegt van wel namelijk…
Karlijn: ‘Uiteindelijk is een crisis niemand z’n schuld. Wat wel kan, is dat er een patroon tussen partners ontstaat waardoor de emoties alleen maar hoger oplopen. Het is dan belangrijk samen te zoeken naar een manier om met lastige situaties om te gaan en daar afspraken over te maken. Als je zelf leert aangeven dat het te hoog begint op te lopen en je hebt afspraken met je partner over hoe hij/zij daarop reageert kan dat wel voorkomen dat het verder uit de hand loopt.’
Tom: ‘Tsja, wat is schuld en wat is aanleiding? Strikt genomen is een crisis een onvermogen van de persoon om met de situatie om te gaan. Het kan zijn dat de omstander de aanleiding van de crisis vormt. Iets anders wordt het wanneer de omstander moedwillig zulke dingen zou doen waardoor de persoon in een crisis raakt.’
Amber: ‘Het is niet de schuld van de ander. De ander kan wel een rol spelen bij het verergeren of het verzachten van een crisis. Iemand met een diagnose borderline kan in een slecht moment de schuld van alles bij de partner neerleggen. Dit is vaak zwart-wit denken. Het kan goed zijn dat opmerkingen teruggenomen worden op een rustig moment als de crisis voorbij is.