Mentalization-Based Treatment (MBT)

Wat is Mentalization-Based Treatment (MBT)?

In Engeland hebben Anthony Bateman en Peter Fonagy Mentalization-Based Treatment (MBT) ontwikkeld, een psychotherapeutisch behandelprogramma voor mensen met een ernstige borderline persoonlijkheidsstoornis (BPS). Het MBT-model gaat ervan uit dat de klachten van personen met BPS te maken hebben met het vermogen tot mentaliseren. Mentaliseren houdt in dat je je eigen gedrag en dat van anderen kunt begrijpen en verklaren vanuit achterliggende gevoelens, gedachten, motivaties, enz. Het MBT-behandelprogramma is gericht op het versterken van het vermogen om te mentaliseren.

Bij mensen met BPS neemt het mentaliserend vermogen snel af bij verhoogde spanning, bijvoorbeeld wanneer contacten met anderen hechter en intenser worden. Als dat gebeurt, worden ze overspoeld door emoties, voelen ze zich snel bekritiseerd of afgewezen, vullen ze gedachten bij anderen in of reageren ze impulsief vanuit een bepaalde gevoelstoestand. Sommigen hebben minder last van deze heftige emoties, maar vermijden echte relaties met anderen. Hierdoor voelen ze zich regelmatig leeg, alleen of waardeloos.

Therapeuten zijn er steeds op gericht om patiënten te helpen zichzelf, anderen en hun relaties in het hier en nu beter te begrijpen. Ze proberen samen met de patiënt te achterhalen wanneer het mentaliseren afneemt, hoe dit samenhangt met wat er net daarvoor gebeurde en hoe dit leidt tot bepaalde klachten of symptomen. Hierdoor wordt het voor de patiënt steeds duidelijker wie hij/zij is (er ontstaat een sterker zelfgevoel/zelfbeeld/identiteit) en wat de patiënt met zijn/haar problemen kan en wil.

Na een behandeling volgens het MBT-model ontstaat een verbeterd mentaliserend vermogen met als gevolg: minder klachten (met name angst en depressie), grote afname van het middelenmisbruik (indien van toepassing), beter functioneren in sociale relaties en in de maatschappij, belangrijke en blijvende veranderingen op een aantal gebieden zoals zelfbeeld en zelfcontrole, grote toename in de ervaren kwaliteit van leven en adequater gebruik van hulpverlenende instanties. Verschillende wetenschappelijke studies tonen aan dat deze behandeling blijvend positieve effecten sorteert.

Voor wie?

Het MBT-programma richt zich op volwassenen met een BPS. Daarnaast is er vaak sprake van meerdere diagnoses en probleemgebieden. Kenmerkend voor MBT is dat de behandeling in vrijwel alle gevallen kan worden toegepast, ongeacht of er sprake is van ernstige bijkomende problematiek, zoals eetstoornissen, psychotische symptomen, verslavingsproblemen, depressie, angststoornissen of andere persoonlijkheidsstoornissen. Uitzonderingen op deze regel zijn schizofrenie, een primaire diagnose van een schizoïde en/of schizotypische persoonlijkheidsstoornis en schade aan de hersengebieden die mentaliseren mogelijk maken.

Doelen van de MBT-behandeling zijn:

Aanwezigheid en betrokkenheid bij de behandeling;
Vergroten van het vermogen om te mentaliseren;
Het verminderen van psychiatrische symptomen, zoals angst of depressie;
Het verminderen van zelfdestructief gedrag, zoals middelenmisbruik, zelfverwonding of suïcidepogingen;
Het verbeteren van het sociaal en interpersoonlijk functioneren;
Het adequater gebruik leren maken van de gezondheidszorg/ggz.

Deze algemene doelen worden per patiënt gespecificeerd.

Programma en behandelduur:

Van twee varianten van MBT is tot op heden de effectiviteit aangetoond:

de deeltijdvariant: vier tot vijf dagen per week;
de ambulante variant: één of twee groepspsychotherapeutische zittingen en één individueel contact per week.

Beide behandelvormen duren maximaal 18 maanden. Hierna volgt in de meeste gevallen een vorm van nabehandeling. De combinatie van groepstherapie en individuele psychotherapie is essentieel.

Gekwalificeerde MBT-programma’s en therapeuten:

Om te kunnen spreken over MBT, dienen het programma en de therapeuten aan een aantal criteria te voldoen. Gekwalificeerde MBT-therapeuten hebben een specifieke en intensieve opleiding in de theorie en praktijk van de MBT-methode gevolgd en houden alle recente ontwikkelingen op dit gebied bij.

Kenmerken van gekwalificeerde MBT-programma’s:

Het uitgangspunt van gekwalificeerde MBT-programma’s is dat het evidence-based (d.w.z. gebaseerd op resultaten van wetenschappelijk onderzoek) MBT-model, zoals ontwikkeld door Bateman en Fonagy, onveranderlijk en eenduidig wordt gehanteerd. Alle programmaonderdelen zijn gericht op het vergroten van het mentaliserend vermogen ten aanzien van zichzelf, anderen en interacties. Continuïteit is hierbij erg belangrijk. De centrale houding bij alle therapeuten in het programma is een ‘onwetende’, mentaliserende houding (d.w.z. therapeuten ‘weten’ niet hoe iemand in elkaar zit, maar blijven dit steeds opnieuw onderzoeken). De therapeut gaat een werkrelatie aan met de patiënt en heeft hierbij een actieve houding.

Effectieve ingrediënten:

Assessment van het mentaliserend vermogen;
Psycho-educatie;
Begeleiding bij stabiliseren van sociale omstandigheden;
Leren herkennen van terugkerende patronen in relaties en signaleren wanneer deze plaatsvinden in het contact tussen patiënt en therapeut;
Opstellen van een behandelplan waarin individuele behandeldoelen beschreven worden;
Volledig geïntegreerd team: de verschillende aspecten van de behandeling vormen één geheel door nauwe samenwerking tussen de verschillende disciplines;
Combinatie van groepstherapie en individuele psychotherapie;
Integratie van medicatievoorschrift in behandeling;
Focus op interacties en relaties;
Individuele focus, ook in de groep;
Duidelijk omschreven kader (structuur) en flexibele, individuele toepassing;
Out-reachend werk: actieve houding naar patiënt (om risico op drop-out te verminderen) en overige hulpverleningsinstanties (zoals verslavingszorg, huisartsen, huisartsenposten, etc.)
Goede samenwerking (c.q. integratie) met andere hulpverlenende instanties.

Kwaliteitsbewaking MBT:

Binnen het MBT-behandelprogramma is veel aandacht voor procesbewaking en de toetsing of er continu en eenduidig vanuit het MBT-model gewerkt wordt (d.w.z. ’adherence’ aan het model). Na elke groepssessie wordt tijdens reflecties een zogeheten adherence-schaal ingevuld. Daarnaast is er sprake van supervisie en intervisie, regelmatige behandelplan-besprekingen en evaluaties en Routine Outcome Monitoring (ROM) van de behandelresultaten, met terugkoppeling aan therapeut en patiënt.

Registratie als MBT-programma:

Een MBT-programma kan worden geregistreerd als voldaan is aan de kenmerken van een gekwalificeerd MBT-programma. Het MBT-team dient uit basistherapeuten te bestaan en ontwikkelt zich naar de situatie, waarbij minstens 1/3 van het team uit MBT-therapeuten bestaat.

Kwalificaties van MBT-therapeuten:

We onderscheiden vier niveaus van ervaring:

Aspirantleden zijn in opleiding tot MBT-basistherapeut.
Basistherapeuten zijn niet-psychotherapeuten die voldoen aan de eisen voor basistherapeut. Psychotherapeuten die halverwege hun opleiding tot MBT-therapeut zijn, kunnen zich ook basistherapeut noemen.
MBT-therapeuten zijn klinisch psychologen, psychotherapeuten, psychiaters en gz-psychologen die aan alle opleidingseisen voldoen en werkzaam zijn als MBT-therapeut.
MBT-trainers/supervisors worden door Bateman, Fonagy en Bales benoemd. De MBT-trainer/supervisor is een erkend expert op het gebied van MBT en is aantoonbaar meerjarig actief als MBT-therapeut in een MBT-team.

Meer informatie:

Website: www.mbtnederland.nl
E-mail: info@mbtnederland.nl

Bron: Borderline Task Force